“Als je oprecht inclusief wil zijn kan je zoveel bereiken” – interview met Guinevere Ras, Junior Curator bij het Nederlands Fotomuseum

"Door middel van meerstemmigheid kun je hele mooie verhalen ontsluiten van mensen die zich niet gehoord voelen, waardoor ze wel binnenkomen en zich onderdeel voelen van het erfgoed dat bewaard en getoond wordt." 

Wat betekent inclusie voor jou?
Dat een museum actief investeert in het dekoloniseren van oude en exclusieve structuren. De van oorsprong opgerichte musea als showrooms van kolonialisme en eurocentrisme, rechtvaardiger en socialer maken. Een Turkse jongen gebruiken als campagnebeeld om een checklist af te tikken is allesbehalve inclusie. Musea zijn zogenaamd voor iedereen, maar negen van de tien keer is dat eigenlijk niet zo. Inclusie is voor mij meer een soort overkoepeling van waar ik mijzelf mee bezig houd: meerstemmigheid. Dat is ook maar een kleine schakel in het bewerkstelligen van die verwelkoming van bezoekers en van erkenning en herkenning. Door middel van meerstemmigheid kun je bijvoorbeeld hele mooie verhalen ontsluiten van mensen die zich niet gehoord voelen, waardoor ze wel binnenkomen en zich onderdeel voelen van het erfgoed dat bewaard en getoond wordt. 

Op welke wijze komt inclusie terug in je huidige werkzaamheden?
Ik ben Junior Curator bij het Nederlands Fotomuseum. Ik ben expliciet aangenomen vanwege mijn expertise op het gebied van meerstemmigheid, dit neem ik ook altijd mee in tentoonstellingen. Ik werk nu aan de tentoonstelling De Eregalerij en daarin laten we 99 foto’s zien, topstukken van de fotografie. Aan het begin van het project zijn hebben we gekeken naar wie deze foto’s gaan selecteren. Zijn het allemaal witte oude mannen die bij een museum werken? Of zijn het ook getalenteerde jonge fotografen met een frisse blik en cultureel diverse achtergrond?  

"Ik merk dat als een directeur zegt ‘ja, doe maar’, de dingen opeens zo snel gaan."

Ik hou ook een kritische blik op alles wat we doen om te zorgen dat het wel een inclusief geheel wordt. Ik let er bijvoorbeeld extra op bij het schrijven van teksten en dat we, in de app die gelanceerd wordt, ook verhalen laten horen die voorheen niet gedeeld zijn. Ik zat ook in de selectiecommissie en soms hadden we dan een foto uit begin negentiende eeuw, ergens in de koloniale tijd. Ik vind dat altijd wel lastig met dat soort foto’s. Mensen uit de voormalige koloniën zijn al zo vaak onderdanig en mensonterend gefotografeerd, maar anderzijds het is ook belangrijk om dit te laten zien aan bezoekers om dit deel van de geschiedenis niet uit te wissen. We hebben hierover hele interessante gesprekken gevoerd met collega’s. In dit proces is naar voren gekomen dat je niet altijd alles hoeft te laten zien om iemand iets te vertellen. In plaats daarvan laten we bijvoorbeeld iemand zien uit een bepaalde kolonie die dan juist wél positief gerepresenteerd wordt, om die ongelijkheid een beetje te bestrijden.  

Ik ben 27 en pas afgestudeerd en vind het bijzonder dat ik ook best veel vrijheid en mogelijkheden krijg bij dit museum. Dat heeft er heel erg mee te maken dat de directeur, Birgit Donker, een voorstander is van inclusie. Ik merk dat als een directeur zegt ‘ja, doe maar’, de dingen opeens zo snel gaan. Het n-woord was bijvoorbeeld aan het begin van dit jaar nog een zoekterm, dat is nu niet meer. Het gaat zo snel. Als je dus oprecht inclusief wil zijn kan je zoveel bereiken.  

"Je moet altijd echt drie stappen terugdenken als je je met dit soort dingen bezighoudt en jezelf constant verplaatsen in iemand anders."

Je bent hiernaast ook freelancer. Op welke wijze komt inclusie bij die werkzaamheden terug?
Daar gaat het ook heel erg over meerstemmigheid. Ik geef onder andere workshops, lezingen en advies bij tentoonstellingen. Nu heb ik twee opdrachten bij de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Een opdracht is dat ik zeven instellingen of projecten uit het culturele veld onder de loep neem om te kijken naar meerstemmigheid: waar staan we nu, waar kunnen we heen, waar lopen we tegenaan? Ik maak dus een soort overzicht van meerstemmige projecten. Anderzijds heb ik ook een project dat eigenlijk een vervolg is van Sporen van slavernij en koloniaal verleden. Het RCE heeft hier zelf onderzoek naar gedaan in de collectie en er is vanuit het LKCA een vraag ontstaan naar hoe kleine musea dat eigenlijk doen. Kunnen kleine musea ook hun collectie ontsluiten als het koloniaal gerelateerd is of niet? Daar maak ik ook een handreiking voor.  

Wat zijn belangrijke lessen die je hebt geleerd op het gebied van inclusie?
Ik heb bij Museum Arnhem gewerkt in de periode dat het museum ging sluiten vanwege een verbouwing. Toen waren we ook heel erg bezig met de vraag: hoe kunnen we kunst naar de wijk brengen? Het leek me superleuk als ik dat meerstemmig kon maken. Ik ben toen in alle vierentwintig wijken geweest, ging een beetje zoeken en ben met veel Arnhemmers in gesprek gegaan. Ik kwam ook in contact met een dakloze man. Dat was super waardevol, hij gaf ook aan dat hij nog nooit in een museum was geweest en dat hij dat heel graag zou willen bezoeken. Hij werd dus heel enthousiast. Ik nodigde hem toen uit naar het kantoor, wat uiteindelijk niet zo handig bleek omdat het volgens mij een te grote drempel was voor hem. Ik heb daarna ook helaas niks meer van hem gehoord. Dat is een belangrijke les, je moet altijd echt drie stappen terugdenken als je je met dit soort dingen bezighoudt en jezelf constant verplaatsen in iemand anders. Zou jij naar kantoor gaan als je zes jaar niet meer op een kantoor bent geweest? Kan je niet beter in een cafeetje afspreken? Voor elke stap moet je dus even langer nadenken.  

"Het leert je om op andere manieren naar iets te kijken zodat je ook uit je bubbel komt."  

Een mooi concreet voorbeeld! Je hebt natuurlijk ook je eigen blinde vlekken.
Ja dat is echt zo, dat heeft iedereen.  

Welke persoonlijke inzichten zou je anderen graag mee willen geven?
Toch wel echt ‘get out of your comfortzone’ denk ik. Een vriendin van mij ging bijvoorbeeld naar lezingen die ze totaal niet interessant vond, omdat je juist van alles iets kan leren. Het leert je om op andere manieren naar iets te kijken zodat je ook uit je bubbel komt.  

Je hebt een praktische handreiking voor meerstemmigheid geschreven. Kun je nog andere praktische tips of handvaten delen voor andere culturele instellingen die meer inclusief willen worden?
Ik weet zelf niet hoe Musea Bekennen Kleur precies werkt, maar ik hoor daar goede verhalen over. Misschien is dat wel een idee voor als je helemaal niet weet waar je moet beginnen, dat je aansluit bij een organisatie die vanaf stap 1 gaat meekijken, interne gesprekken en gesprekken met andere musea voert. Volgens mij bestaan er al zoveel initiatieven. Je hebt dus Musea Bekennen Kleur, maar ook de Code Diversiteit en Inclusie is onlangs ge-update en heeft ook een stappenplan en toolkits. Het klinkt eigenlijk heel stom, maar je moet gewoon beginnen. En werk samen met mensen, loop een buurthuis in voor een kop koffie en kijk wat eruit komt, kijk wat mensen nodig hebben.  

"Ik zag die herkenning letterlijk  terug op zaal. Dat doet mij persoonlijk heel erg veel om dat te zien. Daar doe ik het voor."

Welke uitdagingen zie en ervaar je om tot een meer inclusief veld te komen?
Een uitdaging die ik eerder heb ervaren is dat ik ergens werd aangenomen om te werken aan meerstemmigheid, maar dat ik tegen een ivoren toren van het management aanliep. Die machtsverhoudingen, angst en koloniale structuren werken enorm tegen bij inclusie. 

Ik blijf altijd een soort van parasiet in de organisatie. Ik moet altijd tegen hekken aan schoppen. Maar ik merk nu zoveel verschil tussen waar ik eerder heb gewerkt en waar ik nu werk bij het Nederlands Fotomuseum. Ik kan bij zo’n kleine organisatie zoveel veranderen en doen, maar heb ook collega’s met de juiste mindset. Er kwam laatst een zestigjarige collega naar me toe om te vragen wat meerstemmigheid is. Dat hij zich zo kwetsbaar durft op te stellen en dat hij bereid is om erover te leren vind ik echt heel knap.  

Dus bij je huidige werk zie je dat mensen meer openstaan voor inclusie? Niet alleen bij je collega’s, maar ook bij de directeur zoals je al eerder aangaf?
Ja, ik ondervind ook veel steun bij collega’s. Ik ben ook niet de enige bi–culturele medewerker daar en we doen het echt samen.  

Kun je iets vertellen over een project waar je aan hebt gewerkt wat volgens jou heel waardevol was?
Het zijn allemaal kleine elementen die het werk voor mij heel waardevol maken. Toen ik in een museum werkte waren er momenten dat ik een halve middag op zaal ging staan om te kijken wat mensen van de tentoonstelling vonden waar ik met mijn collega’s keihard aan had gewerkt. En dan hoorde ik bijvoorbeeld: ‘Kijk pap, dat lijkt wel op mijn neef!’ Ik zag die herkenning dus letterlijk terug op zaal. Dat doet mij persoonlijk heel erg veel om dat te zien. Daar doe ik het voor.  

"Het is emotioneel zwaar werk. Ik zie dan ook in mijn omgeving dat veel mensen van kleur het niet lang volhouden omdat er geen draagvlak is binnen organisaties."

Je hebt al verwezen naar Musea Bekennen Kleur en de Code Diversiteit en Inclusie. Welke andere organisaties of projecten waarin actief gewerkt wordt aan inclusie zijn volgens jou waardevol? 
Het zijn eigenlijk juist veel individuen die waardevolle projecten initiëren. Zoals: Stephanie Archangel, Imara Limon, Richard Kofi, Nancy Jouwe, Wim Manuhutu, Gyonne Goedhoop, Rachel Rumai Diaz, Britte Sloothaak, Kiran Sukul, Ilias Zian, Rita Ouédraogo, Martin van Engel, Inez Blanca van der Scheer. Als ik alle inspirerende mensen zou willen opnoemen heb ik wel een paar uur nodig. Maar ik moet ook heel erg denken aan het grass–roots initiatief uit Rotterdam: Concrete Blossom.  

Is er nog iets wat je zou willen meegeven?
Keep up the good work. En hou vooral vol. Ik merk dat het vooral heel zwaar is voor mensen met een bi-culturele achtergrond die bij een museum terecht komen. Het is emotioneel zwaar werk. Ik zie dan ook in mijn omgeving dat veel mensen van kleur het niet lang volhouden omdat er geen draagvlak is binnen organisaties. Meestal zijn er een paar goede mensen uit de organisatie die denken: we moeten hier iets mee. Maar als tachtig procent van de andere werknemers hier niet aan mee willen doen dan is het een zware taak die je in je eentje moet doen.