Waarom vrouwen geen plaats hebben in de kunst en hoe we dat kunnen veranderen

De vele acties, flashmobs en zelfs het geweld tijdens Internationale Vrouwendag bewijzen maar al te duidelijk dat er nog werk aan de winkel is. Vrouwen komen dagelijks in contact met discriminatie op de werkvloer én in het kunstenaarsatelier. Het glazen plafond is reëel en vrouwelijke kunstenaars zijn amper bekend bij het brede publiek. Dus wat is de balans? Worden ze vertegenwoordigd door kunstgalerieën? Brengt hun werk evenveel op? Hangen ze in musea? En kunnen we dat evenveel veranderen?

Vrouwen in de kunsten hebben nog met heel wat moeilijkheden af te rekenen. Bam. Daar is het. Feiten die je moeilijk kan negeren. Een dikke twee jaar geleden, in december 2017, maakte Artnet bekend dat vrouwelijke kunstenaars in elke stage van hun carrière te maken krijgen met het glazen plafond. 

Het rapport stelt dat het probleem niet zozeer zit in de toelating tot kunstopleidingen. Het is pas daarna dat vrouwen het moeilijker krijgen. In 2017 maakten vrouwen slechts 13,7% uit van de levende kunstenaars gerepresenteerd door Europese en Noord-Amerikaanse galerieën. Dat zou te wijten zijn aan het feit dat galerieën de kansen op de doorbraak van vrouwelijke kunstenaars lager inschatten. Als (levende) vrouwen hun kunst dan toch in galerieën weten te krijgen, wordt hun werk 15% minder doorverkocht via veilingen. De silver lining is dan wel weer dat, wanneer vrouwelijk werk eindelijk terecht komt op de secundaire markt, er gemiddeld 6% meer voor wordt betaald. De reden daarvoor is tweeledig. Omdat vrouwen harder moeten vechten voor hun plaats zijn ze wellicht beter – of op zijn minst begeerlijker – dan mannen die minder talent nodig hebben om door te breken. Anderzijds speelt vraag en aanbod mee. Door het kleine aantal vrouwelijke kunstenaars zijn verzamelaars bereid een hogere prijs voor hun werk te betalen. Die hoopvolle 6% wordt echter de kop ingedrukt door de winner takes it all–dynamiek op de kunstmarkt. Die paar vrouwelijke supersterren aan de top verdraaien de cijfers. Als we hun prijzen – die mijlenver van andere vrouwelijke kunstenaars af liggen – buiten beschouwing nemen, blijkt dat de gemiddelde vrouwelijke kunstenaar het nog steeds bijna 50% slechter doet bij veilingen dan mannelijke kunstenaars. Maar zelfs al behoor je als vrouw tot de crème de la crème van de kunstwereld, dan nog verdien je niets ten opzichte van je mannelijke collega’s. Zo was Joan Mitchell in 2017 de duurste vrouwelijke kunstenaar (opbrengst van $390 miljoen tussen 2000-2017), op de voet gevolgd door Georgia O’Keeffe ($247.2 miljoen in diezelfde periode). Mitchell staat echter slechts als 47ste in de lijst van bestverkopende kunstenaars. De top van die lijst wordt aangevoerd door Picasso ($6.2 miljard) en Andy Warhol ($4.9 miljard). Zij verkochten elk apart (!) – meer dan alle 5.612 vrouwen uit de database gecombineerd. Mitchell en O’Keeffe inbegrepen. 

Maar niet enkel in de commerce is het erg gesteld. De volledig scheefgetrokken representatie van vrouwelijke kunstenaars in cultuurhuizen toont aan dat ook daar nog een lange weg af te leggen is. Astrid Kerchman en Pauline Salet stelden in januari 2019, in opdracht van Mama Cash, vast dat slechts 13% van de kunstwerken op zaal in acht grote Nederlandse musea toebehoorden aan vrouwelijke kunstenaars (periode 2013-2018). Een even groot percentage vrouwen was in 2017 lid van Buma/Stemra, de organisatie voor belangenbehartiging van Nederlandse componisten, tekstdichters en muziekuitgevers. In het theater doen vrouwen het zelfs nóg slechter. Slechts 11% van alle artistieke leiders van theatergezelschappen (ondersteund door OC&W) was vrouw in de periode 2017-2018. Dans deed het volgens Kerchman en Salet iets beter in diezelfde periode; 17% van de choreografen was vrouw. Literatuur, tot slot, deed het ‘niet slecht’. De ondervertegenwoordiging van vrouwelijke auteurs bij zeven toonaangevende Nederlandse uitgeverijen werd in 2019 beperkt tot ‘maar’ 32%. Helaas tonen zulke drastische cijfers aan dat een actieve push van beleidsmakers en politici wel degelijk nodig is. Anders zullen vrouwelijke kunstenaars nooit bekendheid verwerven bij het brede publiek. 

Maar hoe doe je dat? Het gevaar van tokenisme loert om elke hoek en niemand wil een excuustruus opvoeren. Via quota dan? Drie grote Nederlandse musea, waaronder Van Abbemuseum, zijn er alvast voorstander van. Maar nog niet iedereen is daarvan overtuigd. Daarbij is het opvallend dat mannen zich eerder dan vrouwen luidruchtig uitspreken over onderwerpen zoals gelijkwaardigheid, balance for better en vrouwenquota. Maar of het nu mannen of vrouwen zijn, de reacties op de stelling van Elsevier Weekblad dat ieder Nederlands museum quota moet invoeren voor werk van vrouwelijke kunstenaars waren niet mals. Zo schreef J. van Wezer: 

“Natuurlijk niet. Toch goed dat we op de hoogte worden gehouden. Zo weten we dat het niet meer de moeite loont om naar Van Abbe, het Arnhems en het Fries Museum te gaan.” 

S. Smit haalde er zelfs de grondwet bij: 

“Dus kunst kan worden geweigerd omdat de kunstenaar man is? Lijkt mij in strijd met de grondwet. Het doel heiligt de middelen kennelijk.” 

En R. Mulder hield het bij een korte, maar krachtige “Wat een discriminerende L .. koek.”. 

Niet iedereen is dus even grote fan van die quota. Maar de representatie moet toch beter. Vrouwen hebben namelijk talent en verdienen het om hun kunstwerken te zien hangen in galerieën. Ze konden én kunnen meer dan enkel naakt poseren voor een witte, heteroseksuele mannelijke kunstenaar. De Guerrilla Girls zagen dit in 1985 al in. Deze groep anonieme, feministische kunstenaars heeft zich al decennialang ingezet om het seksisme en racisme in de kunstwereld te bestrijden met humor en keiharde feiten. 

Willen we echt iets veranderen, dan moeten we een intensieve strijd voor de gelijkberechtiging van vrouwen in diverse kunstenaarsregelingen voeren. Pas dan hoeven we rijzende sterren niet meer van het glazen plafond af te pulken. Ten tweede zouden we meer baanbrekende tentoonstellingen over feministische kunst kunnen organiseren. Waar Centre Pompidou tien jaar geleden nog bakken kritiek kreeg op elles@centrepompidou omdat het vrouwelijke kunstenaressen in een exclusief-vrouwengetto plaatste, duiken er steeds meer overzichten van vrouwelijke kunstenaars op. Zelfs logge tientonners als het MoMa keren hun koers. Zo hangt er sinds kort een metersgroot werk over de Harlem-rassenrellen (1967) van de Afro-Amerikaanse kunstenares Faith Ringgold naast Les demoiselles d’Avignon (1907) van Picasso. Een laatste punt is het streven naar een meer evenredige vertegenwoordiging in het aankoopbeleid van musea, om zo de historische achterstand van vrouwen weg te werken. Daardoor zien we steeds  meer aandacht voor vrouwelijke makers, feministisch of niet. Een opvallend initiatief komt van het Baltimore Museum of Art, dat aankondigde in 2020 enkel vrouwelijke kunstenaars tentoon te stellen. Het zal daar bovenop ook het hele aankoopbudget van 2020 aan hen besteden. Op die manier hoopt het museum vrouwelijke kunst in de toekomst beter te kunnen vertegenwoordigen.. 

Deze streefpunten werden twintig jaar geleden al in de Volkskrant gepubliceerd. Sindsdien is er veel verbeterd, maar we hebben nog een hele weg te gaan. Of je nu een feminist(e) bent of niet, het bewijs van discriminatie is er. Dus laten we met z’n allen hopen dat kleine initiatieven zoals STUDIO i en Femmeniste, maar ook quota’s en grotere feministische tentoonstellingen, zaadjes planten in de hoofden en harten van kunstliefhebbers, zodat we binnenkort met z’n allen meer vrouwelijke kunstenaars kunnen opsommen dan enkel Frida Kahlo. 

Bibliografie 

‘Acceuil’, elles@centrepompidou, s.d., https://fresques.ina.fr/elles-centrepompidou/. Geraadpleegd op 19 maart 2020. 

‘Beelden tonen hoe agent vrouw in gezicht slaat tijdens vrouwenmars’, BRUZZ, 9 maart 2020, https://www.bruzz.be/videoreeks/maandag-9-maart-2020/video-beelden-tonen-hoe-agent-vrouw-gezicht-slaat-tijdens. Geraadpleegd op 19 maart 2020. 

‘Dertigtal advocates houdt flashmob tegen seksisme binnen justitie’, BRUZZ, 9 maart 2020, https://www.bruzz.be/samenleving/dertigtal-advocates-houdt-flashmob-tegen-seksisme-binnen-justitie-2020-03-09. Geraadpleegd op 19 maart 2020. 

‘Dit is Femmeniste’, KAVKA, 8 maart 2020, https://kavka.be/dit-is-femmeniste/. Geraadpleegd op 19 maart 2020. 

‘Faith Ringgold. American People Series #20: Die. 1967’, MoMa, s.d., https://www.moma.org/collection/works/199915. Geraadpleegd op 19 maart 2020. 

‘Hoeveel vrouwelijke kunstenaars kun jij noemen?’, Youtube, 30 januari 2020, https://www.youtube.com/watch?v=Y1yIu_2W0KA&feature=emb_title. Geraadpleegd op 19 maart 2020. 

‘Home’, STUDIO i, s.d., https://studio-inclusie.nl/. Geraadpleegd op 19 maart 2020. 

‘Projects’, Guerilla Girls, s.d., https://www.guerrillagirls.com/projects. Geraadpleegd op 19 maart 2020. 

‘The BMA Dedicates a Year of Exhibitions, Programs, and Acquisitions to Female-Identifying Artists in 2020’, Baltimore Museum of Art, 10 februari 2020, https://artbma.org/documents/press/BMA_2020_Vision.pdf. Geraadpleegd op 19 maart 2020. 

BOOMGAARD, J., ‘De emancipatie van de kunstenares. Positie van vrouw in beeldende kunst nog verre van goed’, De Volkskrant, 4 september 1998, https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/de-emancipatie-van-de-kunstenares-positie-van-vrouw-in-beeldende-kunst-nog-verre-van-goed~bd60299f/. Geraadpleegd op 19 maart 2020. 

BOUMA, H., ‘Daar komen de vrouwen!’, Het Financieel Dagblad, 27 oktober 2018, https://fd.nl/fd-persoonlijk/1272858/daar-komen-de-vrouwen. Geraadpleegd op 19 maart 2020. 

DIJKSTERHUIS, E., ‘Kunst in tijden van culture wars: naakt in het museum, kan dat nog?’, Het Parool, 28 februari 2020, https://www.parool.nl/kunst-media/kunst-in-tijden-van-culture-wars-naakt-in-het-museum-kan-dat-nog~b0ae3ba9/. Geraadpleegd op 19 maart 2020. 

HALPERIN, J., ‘The 4 Glass Ceilings: How Women Artists Get Stiffed at Every Stage of Their Careers’, Artnet News, 15 december 2017, https://news.artnet.com/market/art-market-study-1179317. Geraadpleegd op 19 maart 2020. 

KERCHMAN, A. en P. SALET, ‘The Position of Women Artists in Four Art Disciplines in The Netherlands’, Mama Cash, januari 2019,
https://www.mamacash.org/media/documents/the_position_of_women_artists_in_four_art_disciplines_in_the_netherlands__mama_cash_2019.pdf.
Geraadpleegd op 19 maart 2020. 

MAKKEN, A., ‘Zo was Internationale Vrouwendag 2020’, Internationale Vrouwendag, 9 maart 2020, https://www.internationale-vrouwendag.nl/zo-was-internationale-vrouwendag-2020/. Geraadpleegd op 19 maart 2020. 

SHAW, A., ‘Female artists really do earn less than men, survey finds’, The Art Newspaper, 14 december 2017, https://www.theartnewspaper.com/news/female-artists-really-do-earn-less-than-men-survey-finds. Geraadpleegd op 19 maart 2020. 

SMEULDERS, E., ‘Gendergelijkheid onder muziekmakers in Nederland’, Buma/Stemra, 2017, https://www.bumastemra.nl/wp-content/uploads/2018/04/BUM18147_Onderzoeks-rapport.pdf. Geraadpleegd op 19 maart 2020. 

SONNEVELD, M., ‘Vier Internationale Vrouwendag 2020 met het Mama Cash Feminist Festival’, Mama Cash, 27 januari 2020, https://www.mamacash.org/nl/feminist-festival?gclid=CjwKCAjwmKLzBRBeEiwACCVihoH8N6-td05HFae_7aCFI8n-meXnHN9Bl-lWm_jvu8x9DEHDp_KYjxoCl1YQAvD_BwE. Geraadpleegd op 19 maart 2020. 

VAN DRIEL, A., ‘In New York heeft Picasso gezelschap gekregen van een zestig jaar jongere vrouw’, de Volkskrant, 20 oktober 2019, https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/in-new-york-heeft-picasso-gezelschap-gekregen-van-een-zestig-jaar-jongere-vrouw~bb1c2b50/. Geraadpleegd op 19 maart 2020. 

VAN LEEUWEN, A., ‘Getallen doen ertoe: vrouwen in de kunsten zijn nog steeds in de minderheid’, de Volkskrant, 3 februari 2019, https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/getallen-doen-ertoe-vrouwen-in-de-kunsten-zijn-nog-steeds-in-de-minderheid~bf38bb29/. Geraadpleegd op 19 maart 2020. 

VAN ZEIL, W., ‘Hoeveel oog hebben Nederlandse musea voor vrouwelijke makers?’, de Volkskrant, 27 december 2019, https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/hoeveel-oog-hebben-nederlandse-musea-voor-vrouwelijke-makers~be65de55/. Geraadpleegd op 19 maart 2020. 

VERBEEK, F. e.a., ‘Stelling van de dag: “Ieder Nederlands museum moet quotum invoeren voor werk vrouwelijke kunstenaars”’, Elsevier Weekblad, 27 december 2019, https://www.elsevierweekblad.nl/nederland/achtergrond/2019/12/728305-728305/. Geraadpleegd op 19 maart 2020.